Undanfarna mánuði hafa fjölmiðlar flutt okkur fréttir af árásum Jemena á skip í Rauðahafi sem hafa haft töluverðar afleiðingar á vöruflutninga í heiminum. En í stað þess að viðurkenna að svokallaðir „Hútar“ séu raunveruleg stjórnvöld í Jemen er talað um hreyfinguna sem uppreisnarmenn og vígahóp. Í greininni ætla ég að fara yfir niðurstöður úr úttekt byggða á fréttaflutningi RÚV, MBL, og Vísir.is á fjögurra mánaða tímabili frá því í október í fyrra, þegar Jemen hóf árásirnar.

Hreyfing svokallaðra „Húta“, sem í raun heitir Ansar Allah, var fyrst stofnuð á tíunda áratugnum og óx svo eftir innrás Bandaríkjanna í Írak 2003. Síðan hreyfingin komst til valda í byltingu árið 2015 hafa meira en 150 þúsund óbreyttra borgara látist vegna sprengjuárása Sádi Araba sem framkvæmd var með Bandarískum vopnum og stuðningi Breta og Frakka. Þá hafa meira en 225 þúsund til viðbótar látist vegna hungursneyðar sem má rekja beint til aðgerða og stuðnings fyrrgreindra þjóða, sem enn styðja fyrrum stjórnvöld í Jemen sem stjórnar austurhluta landsins þar sem aðeins um 20% íbúa búa. 

Jemenar þekkja þess vegna á eigin skinni hvernig er að vera undir hælnum á Bandaríkjunum og það er meðal annars ástæðan fyrir því að þeir hafa lýst yfir stuðningi við Palestínu. Ekki aðeins í orði heldur einnig með beinum aðgerðum en umferð um Súesskurðinn drógst saman um 36% í janúar vegna aðgerðanna. Aðgerðirnar á Rauðahafi, sem njóta stuðnings almennings í landinu, verða að teljast hugdjarfar og merkilegar. Ekki síst vegna þess að Jemen er eitt fátækasta lands Vestur-Asíu og neitar að hætta þrátt fyrir harkaleg viðbrögð og hótana Bandaríkjanna og vestrænna þjóða.

Í fyrra tókst loks að stilla til friðar á milli Jemen og Sádi-Arabíu með aðkomu Kínverja en nýlega hafa Bandaríkjamenn hafið árásir á landið að nýju til að freista þess að stöðva árásirnar á Rauðahafi. Ansar Allah hafa frá byrjun lýst því yfir að þeir haldi árásum sínum áfram þar til Ísrael stöðvar þjóðarmorðsstríð sitt á Gaza.

Kalla raunveruleg stjórnvöld uppreisnarmenn og vígahóp

Ansar Allah hefur verið ráðandi í ríkisstjórn Jemen í að verða áratug á svæði þar sem allt að 80% íbúa landsins búa. Hreyfingin hefur frá byrjun myndað stjórn með öðrum stjórnmálahreyfingum sem ráða saman stórum hluta landsins, þar með talið höfuðborginni Sana’a. Þrátt fyrir þetta þekkist varla annað en að fjölmiðlar tali um hreyfinguna sem hóp uppreisnarmanna eða „vígahóp“. Á meðan eru leiðtogar fyrrum stjórnvalda búsettir í Sádi-Arabíu þar sem þeir njóta stuðnings heimamanna auk stjórnvalda á vesturlöndum. 

Ansar Allah er þó augljósleg í hlutverki ríkisstjórnar enda fjár­magnar stjórnin sig með skatt­heimtu og prenta eig­in gjald­miðill líkt og kom fram í frétt MBL. Þá hefur hreyfingin yfir að ráða her og ríkisstofnunum sem veita meðal annars velferðarþjónustu. Ólíkt flestum fjölmiðlum taka mannréttindasamtök líkt og Amnesty International fram að hreyfingin sé „defacto“ ríkisstjórn landsins. Aðeins ein frétt af þeim 68 sem umræddir fjölmiðlar birtu á tímabilinu nefndi að Ansar Allah stjórni Jemen að stærstum hluta þó hið svokallaða „alþjóðsamfélag“ viðurkenni ekki stjórnina. En það koma fram í frétt RÚV þann 15. desember síðastliðinn. 

Af fréttunum 68 var hreyfingin sögð uppreisnarmenn í 30 tilfella, vígahópur í sjö, og skæruliðar í eitt skipti. Í hinum 30 fréttunum er engin skilgreining tekin fram. Þónokkrar fréttir fjölluðu þó um ákvörðun Bandaríkjanna um að skilgreina Ansar Allah sem hryðjuverkahóp og margar fréttir vísuðu líka í fréttatilkynningar frá Bandaríkjaher þar sem hreyfingin sögð hryðjuverkahópur. Bandaríkin höfðu áður tekið Ansar Allah af hryðjuverkalistanum árið 2021.

Viðurkenna ekki opinbert nafn hreyfingarinnar

Eins og fram hefur komið er opinbert nafn hreyfingarinnar ekki „Hútar“ heldur Ansar Allah. Orðið „Hútar“ er nafn sem vestrænir fjölmiðlar fundu upp og nota í óþökk hreyfingarinnar sem lítur á nafnið sem uppnefni. Samkvæmt fréttum um málið á fyrrgreindu tímabili er aðeins hægt að finna tvö dæmi um að íslenskir miðlar viðurkenni opinbera nafnið. MBL heldur því ranglega fram 13. janúar að hreyfingin hafi áður gengið „und­ir nafn­inu Ans­ar Allah“, en geri það þá ekki lengur. Sjá má rétt nafn í samantekt RÚV um aðgerðir Ísraelshers í nóvember síðastliðnum. Allar fréttir RÚV á tímabilinu sem fjalla að meginhluta um Jemen nota hins vegar ekki opinbera nafnið. Allar 68 fréttirnar sem úttektin byggir á nota nafnið „Hútar“ og aðeins ein fréttir af þeim birti nafnið Ansar Allah.

Hvers vegna fjölmiðlar neita að kalla hreyfinguna sínu rétta nafni er sérstakt rannsóknarefni en fer þvert gegn því sem mætti kalla góða eða heiðarlega blaðamennsku. En líklega er ástæðan sú að það hentar andstæðingum Ansar Allash að einangra hreyfinguna og aðskilja hana frá Jemenskum almenningi svo auðveldara sé að réttlæta aðgerðir Sádi Arabíu og Bandaríkjanna. Kannski er það ekki ósvipað og gert er við stjórnvöld á Gaza en þau eru nánast án undantekninga kölluð nafni Hamas-samtakanna sem vestrænir fjölmiðlar segja hryðjuverkasamtök. Jafnvel heilbrigðisyfirvöld á Gaza eru kölluð “heilbrigðisyfirvöld Hamas” ef mörgum vestrænum fjölmiðlum. Erfitt er að ímynda sér að fjölmiðlar myndu kalla vestrænar stjórnmálahreyfingar röngu nafni á þennan hátt og þvert gegn yfirlýstum vilja.

Ofmeta tengsl við Íran

Eitt af einkennum fréttaflutnings af Ansar Allah er hvernig fréttamiðlar telja mikilvægt að lesendur viti að hreyfingin njóti stuðnings Írans en rétt rúmlega helmingur fréttanna, 35 af 68 fréttum, tekur það sérstaklega fram og nokkrar aðrar greinar innihalda vísanir í samfélagsmiðlafærslur frá bandarískum yfirvöldum þar sem hamrað er á tengslunum. Í ítarlegri grein RÚV frá því í janúar sem ber yfirskriftina „Hverjir eru Hútar?“ er hins vegar rætt við Þóri Jónsson Hraundal lektor í Miðausturlandafræðum við Háskóla Íslands þar sem kemur fram að Ansar Allah sé sjálfstæð hreyfingin með eigin hugmyndir og stefnu en ekki aðeins „eitthvert útibú frá Íran“:

„[Ansar Allah] hafa alveg sín einkenni og eru ekki, eins og stundum er talið, eitthvert útibú frá Íran. Það er í raun hvorki trúarleg né menningarleg tenging. Svo þeir eru svolítið á sínum eigin forsendum þarna.“  —  Þórir Jónsson Hraundal

Samkvæmt sérfræðingum líkt og Stephen Zunes prófessor við San Francisco háskóla er stuðningur Írans nær eingöngu pólitískur og fáar raunverulegar sannanir séu fyrir því að Írönsk vopn hafi endað í höndum Ansar Allah þrátt fyrir yfirlýsingar Bandaríkjanna í þá veru. Það sem meira er, stór hluti vopnanna sem Ansar Allah hefur yfir að ráða má rekja til Bandaríkjanna en ekki Íran. Vopn sem koma frá þeim tímumþegar hreyfingin tók völdin í landinu árið 2015 en á árunum á undan höfðu Bandaríkin skaffað fyrrum stjórnvöldum mikið magn vopna. Þá er svartur markaður með vopn í landinu þar sem spilltir hershöfðingjar tengdir fyrrum ríkisstjórn hafa selt hreyfingunni vopn.

Það verður að teljast áhugavert að íslenskir og erlendir miðlar skuli skrifa svo margar fréttir um Ansar Allah þar sem hreyfingin er tengd við Íran. Sérstaklega þegar skoðaðar eru fréttir af öðrum átökum líkt og árásum Ísraela á Sýrland og aðra andstæðinga þeirra og Bandaríkjanna á svæðinu. Án þess að hafa gert umfangsmikla rannsókn er ekki venjan að fréttamiðlar tengi Ísrael sérstaklega við Bandaríkin þó svo að landið geti varla haldið úti sínum árásum á Gaza eða aðrar nágrannaþjóðir ef ekki væri fyrir stórkostlegan fjárhagslegan stuðnings Bandaríkjanna og annara þjóða sem hleypur á milljörðum Bandaríkjadala ár hvert. Þá hefur komið fram nýlega að Bandaríkin hafi selt meira en hundrað aðgreindar vopnasendingar til Ísraels síðan 7. október í fyrra en það er ekkert leyndarmál að Bandaríkin líti á Ísrael sem sinn helsta bandamann á svæðinu. Svo mikið er lagt upp úr samstarfinu að Joe Biden sagði nýlega að ef „það væri ekkert Ísrael, yrðum við að finna það upp“. Ummæli sem hann viðhafði einnig árið 1986 sem þingmaður. 

Þýddur áróður flæðir yfir landsmenn

Íslenskir miðlar byggja erlendar fréttir að stórum hluta á þýddum fréttum úr erlendum miðlum og gera oft enga sjálfstæða rannsókn sjálfir. Íslenskir blaðamenn leggja mikið traust á miðla eins og New York Times, CNN, og jafnvel fréttatilkynningar Bandaríkjahers þó mýmörg dæmi sanni að vestrænir miðlar séu ekki traustsins verðir, sérstaklega ekki þegar kemur að stríðsátökum. Nýlega höfum við séð vestræna miðla bera ítrekað á borð áróður ísraelskra yfirvalda. New York Times hefur síðustu vikur verið afhjúpað fyrir að skrifa fréttir af meintum fjöldanauðgunum Hamas sem standa ekki skoðun. Ásökun Ísraels um að starfsmenn UNRWA, hjálparstofnunar Sameinuðu þjóðarinnar, hafi tekið þátt í árás Hamas 7. október fór eins og eldur í sinu um vesturlönd og íslensk stjórnvöld byggðu jafnvel ákvörðun sína um stöðvun fjárveitinga til stofnunarinnar á þeim. Þó þær byggðu eingöngu á yfirlýsingum Ísraelskra stjórnvalda en ekki neinum sönnunum. Mörg okkar hafa heldur ekki gleymt lygunum um Írönsku gereyðingarvopnin sem voru notaðar til að réttlæta innrásina.

Traust til íslenskra fjölmiðla er litlu meira en til stjórnvalda samkvæmt könnun Fjölmiðlanefndar en um 29% segjast treysta íslenskum fjölmiðlum fremur eða mjög mikið. Til samanburðar er traust til lögreglunnar og Háskóla Íslands yfir 70%. Ef íslenskir miðlar vilja auka traust gætu þeir byrjað á að gera betur í erlendum fréttum. Síðustu mánuði höfum við séð svokallaða meginstraumsmiðla á vesturlöndum dreifa áróðri ísraelskra yfirvalda til að réttlæta árásina á Gaza og áróðri Bandaríkjanna til að réttlæta sprengjuárásir á Jemen. En þegar sjálfstæðir erlendir miðlar afhjúpuðu áróðurinn líkt og staðhæfingar Ísraela um afhöfðuð börn og meintar fjöldanauðganir Hamas sýndu sömu erlendu miðlar því lítinn áhuga. Það er nefnilega líka ákveðinn blekking þegar fjölmiðlar sleppa því að fjalla um ákveðin mál.

Fjölmiðlun sem byggir fréttaflutning sinn nær eingöngu á erlendum meginstraumsmiðlum, sem þar að auki setur traust sitt á fréttatilkynningar bandarískra og vestrænna hernaðaryfirvalda, er seint að fara þjóna lesendum eða nálgast sannleikann.