(Af vefritinu The Cradle)

Tilraun Ísraels til að flytja hernaðaraðferð einstaklingsmorða frá Líbanon til Írans gaf bakslag. Skjót andsvör og djúpir hernaðarlegir varasjóðir Írans hafa leitt í ljós takmarkanirnar á afli Ísraels – og geta dregið Bandaríkin fram á brún svæðisbundinna átaka sem þau hvorki hafa efni á né fulla stjórn á.

Árásir hernámsríkis Ísraels snemma morguns þann 13. júní – ósvífnasta árás á íranskt landsvæði í áratugi – voru hannaðar sem endurtekning á velheppnuðum slíkum árásum í Líbanon. Þær virkuðu ekki.

Þennan föstudagsmorgun hófu ísraelskar orrustuþotur fjölda árása víðs vegar um Íran: 60 almennir borgarar létu lífið í íbúðarháhýsi, nokkrir helstu vísindamenn á sviði kjarnorkumála og háttsettir hershöfðingjar voru myrtir, og lykilstaðir loftvarna og kjarnorkuinnviða voru hæfðir.

Árásirnar mörkuðu hættulega stigmögnun, að hluta til byggða á aðferð Ísraels í Líbanon í september 2024, þar sem samhæfð herferð launmorða útrýmdi forystusveit Radwan-einingar Hizbollah og loks aðalritaranum Hassan Nasrallah sjálfum og væntanlegum arftaka hans, Hashem Safieddine.

Misheppnuð fyrirmynd

Þessi aðferð „sjokks og ógnar“ aðferð bar vissan árangur í Líbanon, þar sem útsendarar ísraelskrar  leyniþjónustu höfðu náð að smeygja sér inn. Í Teheran mætti aðferðin miklu þéttari mótstöðu.

Á meðan Donald Trump Bandaríkjaforseti krafðist þess hátt og snjallt að Íran afsalaði sér rétti sínum til auðgunar úrans, beitti hann aðferð gulrótar og kylfu með „hámarksþrýstingi“ refsiaðgerðum, hernaðarógnum og svo samningaviðræðum til að reyna að sannfæra Teheran um að samþykkja einhliða kröfur hans í óbeinum viðræðum.

Þetta mynstur hafði áður birst sig í átökum Úkraínu og Rússlands eftir að samningaviðræður sigldu í strand, með aðgerðum djúpt inni í Rússland og árásum á kjarnorkuvopnaflugvélar Rússa.

Mánuðum saman hafði Teheran gert ráð fyrir að árásarmódel Ísraels á Hizbollah yrði líkleg sviðsmynd árása á Íran. Í samræmi við það voru gerðar ráðstafanir til að skipta fljótt um yfirmenn ef slíkt gerðist. A.m.k. hernaðarlega tókst Ísrael samt að koma Íran á óvart með árásum sínum, aðallega vegna útsendara og skemmdarverka innanlands [innan Írans]. 

Teheran bregður skjótt við

En viðbrögð Írans urðu skjót. Innan 72 klukkustunda hafði Teheran sett af stað þrjár mikilvægar gagnárásir. Loftvörnum landsins var komið í lag, drónaeiningar endurvirkjaðar og lykilstjórnstöðvar endurnýjaðar. Myndskeið og myndir af ísraelskum skotmörkum sem íranskar sprengjur höfðu hitt dreifðust fljótt á netinu, sem sýndi bæði endurheimta hernaðarlega getu Teheran og gaf strategisk skilaboð.

Sóknar- og varnarviðbrögð Írans voru slík að Trump, sem í upphafi fagnaði aðgerðum Ísraels og leitaðist við að bjóða Íran „annað tækifæri“ til samningaviðræðna – jafnvel hugsanlega íhugaði að taka þátt í hernaðinum með öruggum sigri gegn íslamska lýðveldinu – sneri aftur til yfirlýstrar hlutleysisafstöðu og leitaðist við að draga sem skjótast úr spennunni.

En skilaboð stkjórnvalda í Teheran hafa verið skýr og staðföst: Þau líta á hvers kyns árásir Ísraels sem óaðskiljanlegar frá stuðningi Bandaríkjanna. Íslamska lýðveldið hefur lengi varað við því að það sé stuðningur Washington á sviði aðflutnings, leyniþjónustu og hernaðaraðgerða sem geri allar herferðir Tel Aviv mögulegar. Og á meðan forsætisráðherra Ísraels, Benjamin Netanyahu, reynir áfram að flækja Bandaríkin í áætlun sína um valdaskipti í Íran, sýnast nú Trump & co varkárari.

Öryggi fyrir alla eða engan

Íran hefur lýst yfir afdráttarlausri stefnu sinni ef til árása Bandaríkjanna kemur: öryggi fyrir alla eða engan, þ.e.a.s. öryggi á sjó, orkuöryggi og öryggi bandarískra herstöðva í Vestur-Asíu.

Mohsen Rezaei, fyrrverandi yfirmaður Byltingarvarða íslamska lýðveldisins (IRGC), sagði í nýlegu viðtali: 

Ráðamenn Bandaríkjanna og Evrópu verða að draga tilbaka stuðning sinn við Ísrael eins fljótt og auðið er. Ef það gerist ekki getum við ekki horft upp á Bandaríkin og önnur lönd halda áfram að útvega Ísrael skotfæri. Flugvélar þeirra munu hefja sig á loft og rekast á flugskeyti okkar; hvort sem um er að ræða breskar, franskar eða bandarískar flugvélar. Því gætu stríðsátökin orðið alvarlegri og við höfum búið okkur undir það.

Hann bætti við: „Auðvitað höfum við alltaf leitast við að vera aldrei sá aðili sem byrjar en við verðum sá aðili sem endar. Ef stuðningur við Ísrael heldur áfram er spá mín sú að stuðningsaðilarnir gætu einnig dregist inn í átökin.“

Íran hefur yfir að ráða fjölbreyttum tólum til varnar og sóknar sem og hefðbundnum og óhefðbundnum valkostum, sem það mun örugglega endurskoða alvarlega eftir nýafstaðin þung vopnaviðskipti.

Mohammad-Javad Larijani, einn helsti ráðgjafi Ali Khamenei (æðsta leiðtoga Írans) í utanríkismálum og ritari Mannréttindaráðs landsins, hefur sagt:

Það er gömul regla við Persaflóa að ef olíumannvirki okkar (Írans) verða fyrir alvarlegum skemmdum, munum við ekki leyfa neinu landi á svæðinu að nota sína olíu.

Íran á margra kosta völ til að framfylgja þessari hótun. Hershöfðinginn Esmail Kowsari, meðlimur þjóðaröryggisráðs þingsins, hélt því fram að „lokun Hormúzsunds“ gæti auðveldlega orðið ein baráttuaðferðin í aðferðabúri Írana.

Íranski vígvöllurinn misreiknaður

Tel Aviv hefur ranglega gert ráð fyrir að beita mætti Líbanon-aðferð þeirra. Nokkrar rangar ályktanir grófu undan „copy-paste“ áætlun þeirra um að afhöfða forystu Írans.

Í fyrsta lagi er stjórn Íranshers fjölmenn, reynslumikil og getur endurnýjað sig hratt. Ólíkt Hezbollah, sem er ekki ríkisaðili og ekki eins vel búinn, hefur Íran dýpt og varalið í öllum herafla sínum. Hershöfðinginn Abolfazl Shekarchi benti á þessa getu og vísaði á bug væntingum Ísraels um að nokkur morð gætu lamað landvarnir Írans.

Í öðru lagi skiptir landafræði máli. Gríðarleg stærð Írans gerir mögulegt að dreifa mikilvægum útbúnaði á strategískan hátt. Ísraelskar þotur gætu hafa brotist inn í lykilpunkta í vesturhluta landsins í stuttan tíma, en stór hluti innviða Írans er enn staðsettur í austur- og miðhluta landsins. Hernaðarfræði ríkisins byggir á slíkri dýpt.

Í þriðja lagi, þó að leyniþjónustukerfi Ísraels hafi náð árangri í að smjúga inn í íranskar stjórnareiningar, náði það engum alhliða yufirtökum. Íslamska lýðveldið heldur enn getu til gagnnjósnaraðgerða, og á dögunum eftir árásina hefur innra öryggi að sögn upprætt margar njósnaeiningar, sem ollu flestum hinum nýorðnu sprengingum.

Írönsk útgáfa af samstöðu sem hernaðarlegu vopni

En ef til vill lá alvarlegasti misreikningur Tel Aviv í mati þeirra á innri samheldni Írans. Netanyahu forsætisráðherra Ísraels virtist trúa því að skyndileg árás utan frá myndi virkja andstöðuöfl innan Írans – losa úr læðingi aðskilnaðarsinna, uppreisnarmenn og gagnrýnendur stjórnvalda til að grafa undan ríkinu. Þessi útreikningur á sér hliðstæðu í öðrum misreikningi: Saddam Hussein, fyrrverandi forseti Íraks, gerði svipaða villu á níunda áratugnum.

En pólitísk samheldni Írans andspænis utanaðkomandi ógnum hefur ítrekað sýnt sig. Jafnvel þeir hlutar samfélagsins sem eru gagnrýnir á íslamska lýðveldið hafa þjappað sér saman þegar þeir standa frammi fyrir árás erlendis frá. Þetta er þjóðernishyggja sem er ekki mótuð af áróðri ríkisins, heldur sameiginlegri minningu um stríð, innrásir og einangrun.

Tel Aviv hefur á þremur stuttum dögum drepið 224 íranska þegna, flesta almenna borgara, og jafnað nokkrar íbúðabyggingar við jörðu. Slík ögrun hefur afleiðingar. Í þessari deilu er fælingarmáttur Írans ekki aðeins hernaðarlegur – hann er samfélagslegur.

Óútkljáð stríð

Eins og staðan er núna er ástandið enn óstöðugt. Herferð Tel Aviv hefur kallað fram skjóta svörun Írans, bæði í orði og á borði. En meira en það, hefur hún afhjúpað takmarkanir á hernaðaraðferðum Ísraels þegar þeim er beitt gegn ríkisaðila með djúpar – og jafnvel óþekktar – varnir og virkjaða þjóð.

Tel Aviv’s western allies, once content to issue muted statements during months of Israeli attacks on Gaza, and its more recent strikes on Iran, have since shifted to active diplomacy. Washington is now scrambling to prevent a regional conflagration. What was once passive support is now active mediation, as Tel Aviv pushes to pull Washington deeper into its confrontation with Iran. Netanyahu, meanwhile, still eyes a broader war to settle Iran’s nuclear file by force and aims for a complete regime change. Israel’s aim is clearly to draw the US into a military campaign that could damage Iran’s nuclear infrastructure and weaken its military strength.

Vestrænir bandamenn Tel Aviv, sem áður létu sér nægja að gefa út varkárar yfirlýsingar á mánuðum ísraelskra árása á Gaza, og hinum nýrri árásum á Íran, hafa síðan skipt yfir í virka diplómatíska milligöngu. Washington reynir nú í flýti að koma í veg fyrir svæðisbundinn eldsvoða. Það sem áður var óvirkur stuðningur er nú virk miðlun, meðan Tel Aviv þrýstir á til að draga Washington dýpra inn í átök sín við Íran. Netanyahu horfir enn til víðtækara stríðs til að leysa kjarnorkumál Írans með valdi og miðar að algjörum valdaskiptum. Markmið Ísraels er greinilega að draga Bandaríkin inn í hernaðarherferð sem gæti skaðað kjarnorkuinnviði Írans og veikt hernaðarstyrk þess.

En Teheran hefur dregið sína línu. Eins og Aziz Nasirzadeh, varnarmálaráðherra Írans, aðvaraði strax í kjölfar árása Ísraels:

Við erum fullkomlega undirbúin og munum styðja hersveitir okkar á allan mögulegan máta. Við erum undir það búin að berjast árum saman, og herafli okkar er vel útbúinn.

Eins og í öllum átökum er útkoman óviss. En það hvort þetta þróast í víðtækara stríð eða festist í enn öðru frosnu svæðisbundnu þrátefli veltur minna á Ísrael og meira á því hvort Bandaríkin eru tilbúin að fylgja Tel Aviv inn í eldinn.

Greinin birtist á vefritinu The Cradle 16. júní 2025 

Athugasemd: Grein þessi er frá 16. júní og birtist á Neistum 17. júní. En hlutir geta breyst ört með hverjum degi, ekki síst liggur í loftinu spurningin um beina þátttöku Bandaríkjanna í hernaði Ísraels. Það mundi mundi strax breyta gerð átakanna, en þetta var staðan 16. júní.