Mark Rutte, aðalritari NATO, kom í „vinnuheimsókn“ til Íslands á fimmtudag. Erindið var að kyssa hernaðarvalkyrjurnar okkar, sjá til þess að við Íslendingar aukum framlög okkar til Úkraínustríðsins og að við aukum snarlega framlög okkar til hermála. „Þið eruð örugg ef þið leggið í aukafjárfestingar og tryggið að þið gerið allt sem þið lofuðuð NATÓ að gera, eins og ég vænti að þið gerið og hafið gert áður“ sagði hann á blaðamannfundi með forsætisráðherra.

Mark Rutte „sér fyrir sér aukin umsvif NATO á Íslandi.“ Af því Ísland vinnur „mikilvægt starf á sviði vöktunar og loftvarna á norðurslóðum“. Vakta þarf kafbátaflota Rússa af því, „tilgangur hans sé þegar öllu er á botninn hvolft að ráðast gegn Bandaríkjunum.“ Hann talaði í því sambandi um Ísland sem „augu og eyru“ bandalagsins milli Evrópu og Norður-Ameríku. (RÚV 27/11)

Sögurnar sem aðalritarinn segir eru draugasögur. NATO-ríki hafa stundað loftrýmisgæslu og kafbátaleit við Ísland í 18 ár, og við höfum nær aldrei verið upplýst um að leitin hafi borið nokkurn árangur. Aldrei hefur á því tímabili verið upplýst um nema hverfandi litla umferð rússneskra kafbáta og herskipa á Atlantshafi. Hvað þá að nokkurn tíma hafi komið fram hernaðarlegur áhugi Rússa á Íslandi.

„Allt sem þið lofuðuð NATÓ að gera“ sagði Mark Rutte ánægður á fundinum. Og  vísaði til orða Kristrúnar forsætisráðherra um að „Ísland legði mikla áherslu á að auka framlög sín til öryggis- og varnarmála upp í 1,5% af landsframleiðslu.“ Hann vísaði með þessu líka til nýrrar þingsályktunartillögu utanríkisráðherra um „stefnu í varnar- og öryggismálum“. Óvinamyndin er þar á hreinu, af því ógnirnar koma allar frá Rússlandi og Kína. Kína hefur raunar ekki fyrr verið skilgreindur andstæðingur Íslendinga (hins vegar var t.d. ekki minnst á ógn eins og nýlegar hótanir um innlimun Grænlands í Bandaríkin). Í tillögunni er öryggi Íslands 100% falið varnarsamningnum við Bandaríkin og Atlantshafsbandalaginu, ásamt undirsamstarfsdeildum þess.

Við brottför lýsti Rutte aðalritari yfir mikilli ánægju með núverandi og væntanlega framgöngu Íslendinga í varnarmálum. Skiljanlega. Ísland er ekki land með eigin utanríkisstefnu, heldur felur forsjá sína í hendur NATO og tekur við skipunum og stefnumótun þaðan. Þorgerður Katrín sagði eins og hún gerir við flest möguleg tækifæri, að „Íslendingar sýni að þeir séu verðugir bandamenn.“ Forsætisráðherra bætti um betur, skv. RÚV: „Kristrún sagði hlutverk Íslands mikilvægara nú en áður og líkti landinu við ósökkvandi flugmóðurskip í norðri.“ Líkingin er sótt í fræga líkingu af stöðu og hlutverki Ísraels sem „ósökkvandi flugmóðurskip“ fyrir Bandaríkin í Miðausturlöndum, líkingin var fyrst notuð af Alexander Haig utanríkisráðherra Bandaríkjanna og síðan m.a. oft af Benjamin Netanyahu forsætisráðherra Ísraels. Ekki er þar leiðum að líkjast!

Mark Rutte og friðaráætlun fyrir Úkraínu

Hingað kom Mark Rutte frá stífum fundarhöldum um Úkraínudeiluna, hið mikla verkefni þessi misserin. Ný friðaráætlun Trumps í 28 punktum birtist um 20. nóvember. Hún tók að nokkru leyti til „grundvallarorsaka“ stríðsins (root causes), einkum sá punktur að Úkraína skyldi halda sig utan NATO til framtíðar. Það skyldi m.a.s. fest í stjórnarskrá Úkraínu. Þess vegna hafa Rússar líka tekið áætluninni vel sem umræðugrundvelli friðarviðræðna.

EN, eftir viðræður hins herskáa Marco Rubio utanríkisráðherra við Zelensky og Evrópuleiðtogana – og þ.á.m. Mark Rutte – í Genf 24-25. nóv. kvisaðist út „endurskoðuð áætlun“ í 24 punktum eða jafnvel 19 punktum. Vefritið Politico.eu nefndi aðalbreytinguna:  „Önnur, evrópsk, útgáfa tillögunnar kastar út hugmyndinni um að útiloka Úkraínu frá NATO.“ Það eina atriði tryggir það alveg að Rússar munu aldrei einu sinni líta við tillögunni heldur halda áfram óskertum hernaði sínum. Sama dag sagði Mark Rutte við fjölmiðla (daginn áður en hann hélt til Íslands): „Rússland hefur ekkert atkvæði eða neitunarvald um það hverjir  mega vera meðlimir NATO“ (sama heimild). Mark Rutte veifaði með þessu  rauðri dulu framan í Rússa. Slíkt gerir enginn sem vill í raun stöðva Úkraínustríðið. Af því Rússland HEFUR einmitt atkvæði og neitunarvald um hvaða kröfu það setur á oddinn, í krafti þess að hafa unnið stríðið. Ef þeirri kröfu er hafnað heldur stríðið einfaldlega áfram og Úkraína verður áfram brotin niður.

Donald Trump virðist hafa raunverulegan áhuga á að stöðva Úkraínustríðið, helst fyrir miðtímabils-kosningar. Evrópuleiðtogar og NATO kappkosta hins vegar sem mest þau mega að koma í veg fyrir friðaráætlun sem gæti stöðvað stríðið og um leið varðveitt Úkraínu sem slíka, að frádregnum fjórum austurhéruðum landsins. Evrópa/NATO (og í aðalatriðum „djúpríkið“ vestan hafs sýnist manni ) vilja frekar að kjöthakkavélin haldi áfram í Úkraínu – jafnvel þó það kosti fullkomið niðurbrot Úkraínu eru samt viðvarandi átök og stríð við Rússland þeim mikilvægari og dýrmætari. Rússagrýlan á að bjarga Evrópu, vera sú hugmyndafræði sem getur haldið henni saman.  

Horft tilbaka – hlutverk NATO helst óbreytt

Þegar hernaðarbandalagið NATO var stofnað 1949 var það um ákveðin verkefni. Fyrsti aðalritarinn, sá breski Ismay lávarður, dró saman tilganginn með bandalaginu:  „keep the Americans in, the Russians out, and the Germans down“, í merkingunni „innan“ eða „utan“ Evrópu.  Síðasta atriðið, að halda „Þýskalandi niðri“, hvarf fljótt þegar Vestur-Þýskalandi var kippt inn í bandalagið árið 1955. Að öðru leyti hélst stefna NATO óbreytt. Heimsmynd NATO ríkti: Á Vesturköndum búum við í besta heimi allra heima. Hugmynd Rússland/Sovétríkin eru hættan og óvinurinn, af því að Rússarnir eru vondir og albúnir að ráðast í vestur. Vörnin er NATO, samstapa Verstursins, bandarísk forusta, vígvæðing. Þá var hin ríkjandi hugmyndafræði andsósíalismi/andkommúnismi.

Svo leystust Sovétríkin og Sovétblokkin upp um 1990. Rússland var á hnjánum um skeið. En stefna NATO var samt óbreytt: „Keep the Americans in and the Russians out“. Verkfærið til að halda „Bandaríkjunum inni“ í Evrópu var eftir sem áður NATO. Vestrið, vestrænt kapítalískt lýðræði, hafði sigrað Kalda stríðið, og þá var málið einfaldlega að „víkka út“ þennan besta heim allra heima. Það voru hin rökréttu „endalok sögunnar“. „Friður gegnum styrk“, Pax Americana, aðrir verða að víkja og beygja sig fyrir því valdi. Í heiminum var aðeins einn valdapóll.

Aðferðin var sumsé austurútvíkkun NATO, í skrefum. Síðasta skrefið var útvíkkun sem náði til Úkraínu. Úkraínumenn höfðu reyndar ekki áhuga á því, skoðanakannanir í landinu sýndu aldrei meira en 20% NATO-stuðning þjóðarinnar (á árunum 1991-2014). En það skipti ekki máli. Ráðið var einfaldlega valdaskipti/valdarán í Kiev, sem svo myndi bjóða NATO inn. Það gekk eftir árið 2014.

En þá kom annað verra upp á (fyrir Vestrið): Rússland, sem átti að vera á hnjánum, reis upp aftur og sagðist aldrei munu sætta sig við NATO í Úkraínu og hótaði öllu illu. Rússneskir Úkraínumenn austurhéraðanna sögðu sig líka úr lögum við nýju stjórnvöldin í Kiev. Ennfremur: um sama leyti fóru að myndast nýir valdapólar annars staðar í heiminum, sá stærsti austur í Kína. Þetta voru merki um bresti í „einpóla“ valdaskipan og að nýr „fjölpóla“ heimur væri í burðarliðnum.

George Kennan, helsti strategisti Bandaríkjanna í Kalda stríðinu, hafði spáð því árið 1999 í fyrstu útvíkkunarlotu NATO í Austur-Evrópu að útvíkkunin boðaði illt (fyrsta útvíkkunarlotan varð það ár) og sagt: „Ég held að þetta sé byrjunin á nýju köldu stríði. Það var yfir höfuð engin ástæða til þess arna, enginn ógnaði neinum öðrum.“  Spá hans gekk eftir, Rússar sýndu æ meiri vansæld og ósátt með hverri útvíkkun NATO, og mest eftir valdaránið í Kiev. Síðla hausts árið 2021 sendu Rússar NATO og Washington „uppkast samnings sem þeir vildu að við undirrituðum, um að lofa engri frekari NATO-útvíkkun. Það var það sem þeir sendu okkur, og var skilyrðið fyrir því að ekki yrði ráðist inn í Úkraínu.“ Þetta eru orð Jens Stoltenbergs aðalritara NATO. „Auðvitað undirrituðum við ekki“ bætti hann við.  Orð Stoltenbergs staðfesta hvað Úkraínustríðið snýst um – NATO og aftur NATO.

„Friður NATO“ lagðist yfir svæðið. Spá Kennans gekk eftir, fjandinn var laus. Pútín réðist nú inn í Úkraínu. Strax eftir innrásina bauð hann samt friðarsamning – ef Úkraína, fyrst og síðast, lofaði að halda sig utan NATO. Því höfnuðu NATO/Washington algjörlega og hvöttu Zelensky forseta til dáða: Let‘s fight!

Strategistar NATO og Vestursins töldu að Úkraínustríðið, og tilheyrandi refsiaðgerðir, myndu veikja og einangra Rússa. Það hefur enn ekki gerst, og stríðsgæfan er auk þess mestöll þeirra megin. Þar kom málum, að Bandaríkin vildu létta af sér hernaðarverkefnum  á meginlandi Evrópu þegar nýir „pólar“ tóku að skjóta upp kollinum í hinni áður einpóla valdaskipan heimsins. Helsti keppinautur Bandaríkjanna er nefnilega alls ekki í Evrópu. Washington þurfti nú númer eitt að fást við Kína, einnig Miðaustulönd og Rómönsku Ameríku, jafnvel Norðurslóðir. Donald Trump kom inn á sviðið og tók að skamma og ávíta Evrópu: þið verðið að fást við Rússa sjálfir, ég hef öðrum hnöppum að hneppa!

NATO-veldi Evrópu vöknuðu upp við vondan draum. Evrópa var ekki nærri því eins mikilvæg og hún hélt. Hún taldi sig nafla heimsins, taldi sig jafnvel sjálfstæðan valdapól, en var í reynd efnahaslega hnignandi og hernaðarlega háðari Bandaríkjunum en nokkru sinni fyrr. NATO-veldi Evrópu hefur þrjú helstu kappsmál þessi misserin: A) að framlengja Úkraínustríðið meðan einhverjir Úkraínumenn geta enn barist, því það hlýtur á endanum að þreyta Rússa, B) að draga Bandaríkin dýpra inn í stríðið meðan hægt er, C) vígvæðast sjálf.

Endurvopnun Evrópu

Í fyrstu óttuðust Evrópuleiðtogar ekki bara að Donald Trump myndi draga sig úr Úkraínustríðinu heldur einnig að hann fylgdi friðarstefnunni sem hann rak í kosningabaráttunni, og semdi frið. Friðarsamninga óttast þeir meira en dauðann. En hverjar sem ætlanir og orðræða Trumps voru fyrirfram hefur utanríkisstefna Bandaríkjanna undir hans stjórn reynst verða álíka herská og hún var áður. Úkraínustríðið heldur áfram að vera hans stríð. Mesta breytingin er auknar kröfur Trumps til bandamanna sinna, einkum annarra NATO-ríkja, um stóraukin hernaðarútgjöld. Upp í 5% af vergri landsframleiðslu! Það var skipun.

Mikilvægur leiðtogafundur NATO var haldinn í Haag í júní 2025 með þetta sem aðalmál, svokallaða „endurvopnun Fvrópu“. Donald Trump mætti þar. Það var á þessum fundi sem nýi aðalritarinn, Mark Rutte, kallaði Donald „pabba“, „sometimes daddy has to use strong language“ sagði hann spaugsamlega. Rétt fyrir fundinn hafði Rutte sent honum bréf. Hann hafði á undangengnum mánuðum af ákafa miðlað herútgjaldakröfu Trumps áfram til aðildarlanda NATO. Annað sem hafði nýlega skeð var að Bandaríkin höfðu tveimur dögum fyrr gengið beint til leiks með Ísrael gegn Íran og gert miklar sprengjuárásir á kjarnorkustöðvar landsins. Béf Rutte var svohljóðandi: 

Herra forseti, kæri Donald.   Til hamingju og takk fyrir staðfasta aðgerð þína í Íran. Þetta var einstakt og nokkuð sem enginn okkar þorði að gera. Það gerir okkur öll öruggari. Þú munt fljúga á annan sigurfund í Haag í kvöld. Ekki var það létt verk, en við fengum þau öll inn á fimm prósentin! Donald, þú hefur rekið okkur áfram inn á afar mikla örlagtastund fyrir Bandaríkin og Evrópu – og heiminn. Þú munt ná því sem enginn bandarískur forseti hefur náð áratugum saman.   Evrópa mun borga með STÓRUM hætti (in a BIG way), eins og hún á að gera, og það verður ínn sigur. Góða og örugga ferð, sé þig í kvöldverði hans hátignar! – Mark Rutte

Bréfið segir sitt um afstöðu NATO-aðalritarans til átakanna í Miðausturlöndum. Jafanframt sýna þau valdahlutföllin og boðlínurnar innan NATO: einstefnu skipana frá Washington til Evrópu. En samtímis endurspegla þau lénsmann sem spilar á velþekkta hégómagirnd og narsisisma lénsherra síns. Mjög margt bendir til að sú slóttuga spilamennska hafi raunveruleg áhrif og vald.

Það reynir á Donald Trump. Ef hann stendur ekki á sínu en situr áfram á Úkraínu-stríðsvagninum er hann einfaldlega sá snúandi vindhani sem hann virðist helst vera, og hefur líka minni völd en hann þykist hafa. Ekki má þó alveg afskrifa hann, að hann gyrði sig í brók og segi við lénsmennina: nú verðið þið með um friðarsamning eða ég er farinn með allt mitt.