Á tíunda áratug síðustu aldar hófst ný og spennandi tegund alþýðubaráttu í Rómönsku Ameríku. Fyrstu árin voru þessar hreyfingar dáðar af vinstrimönnum í Evrópu og Norður-Ameríku og þeim hampað sem nýju leiðarljósi fyrir baráttu fátækra og undirokaðra. Nú taka meintir vinstrimenn á vesturlöndum þátt í að rakka niður þessar hreyfingar og þeim afrekum sem þær hafa náð. Ástæðan fyrir þessum viðsnúningi er ekki sú að hreyfingarnar sjálfar hafi breyst, heldur er þetta afleiðing gífurlegra áróðursherferða ásamt efnahagslegum skemmdarverkum og leynilegum hernaðaraðgerðum gegn þeim sem hafa leitt uppreisn hinna fátæku. Þetta á sérstaklega við um hreyfinguna sem kennd er við Símon Bólivar í Venesúela. Nú þegar landið stendur frammi fyrir áformum Bandaríkjamanna um stjórnarskipti með valdi er sérstaklega mikilvægt að þeir sem styðja alþýðubaráttu um allan heim standist áróðurinn.

Fyrir marga fátæka í Venesúela markaði kosning Hugo Chávez til valda árið 1998 uppskeru aldalangrar baráttu gegn arðráni, útskúfun og erlendum afskiptum. Stefna stjórnarinnar um réttlátari dreifingu efnislegra gæða, valdeflingu samfélaga og andstöðu gegn nýfrjálshyggju, var svar við ákalli hinna fátæku og undirokuðu. Þetta er mjög mikilvægt að hafa í huga. Það eru hinir fátæku og undirokuðu sem styðja Bólivarhreyfinguna. Kjarni stjórnarandstöðunnar eru fulltrúar þeirra sem vilja undiroka þetta fólk, hinir ríku og valdamiklu.

Þegar ríkisstjórn Venesúela tók að ögra alþjóðlegum kapítalískum risum brugðust þessir risar ókvæða við. Farið var af stað í ofsafengnar aðgerðir til að kremja Bólivarana í duftið. Vopnin voru gegndarlaus áróður, einhverjar mestu efnahagsþvinganir sem sögur fara af, stuðningur með ráðum, dáðum fé og vopnum til allra þeirra sem voru á móti stjórnvöldum og endalausar tilraunir til að koma á valdaráni í anda þeirra sem Leyniþjónusta Bandaríkjanna hafði verið svo flink í að ná fram í Rómönsku Ameríku frá lokum seinni heimsstyrjaldar.

Vesturlandabúar létu glepjast af áróðrinum. Einnig þeir sem þóttust vera til „vinstri“. Tröllasögur um einræði og efnahagslega vanrækslu ómaði endalaust í vestrænum fjölmiðlum og þeir einu sem heyrðist frá í Venesúela voru þær frá hinum ríku og hægrisinnuðu.

Það sem fæstir virðast svo átta sig á er það að þó að stjórnvöld í landinu séu á bandi hinna fátæku, og hinir fátæku almennt með þeim, þá þýðir það ekki að stétt eignafólks hafi misst efnahagsleg völd í landinu. Nánast allir fjölmiðlar eru t.a.m. í eigu hinna ríku og þessir fjölmiðlar eru fullkomlega fjandsamleg Bólivörunum.

Áróðurinn hefur ekki verið árangursríkur innanlands. Þrátt fyrir mikla efnahagslega erfiðleika og pólitíska einangrun halda hinir fátæku tryggð við stjórnina, þar sem þeir sjá hana sem eina skjól sitt gegn endurkomu kúgunar og ójöfnuðar fyrri tíma. Nú er spurningin, mun vestræna vinstrið halda áfram svikum sínum gagnvart verkalýðs- og alþýðubaráttu í Venesúela, eða munu menn skilja að hinir fátæku í Venesúela standa frammi fyrir samskonar örlögum og íbúar Chile 1973, Argentínu, og annarra þar sem valdaránin tókust?

Frá Chiapas og Zapatistum

Nýja alþýðubyltingin í Rómönsku Ameríku hófst með Zapatista-hreyfingunni. Þetta byrjaði sem tiltölulega óskipulögð hreyfing verkafólks og frumbyggja í Mexíkó snemma á níunda áratugnum, en áratug síðar var hreyfingin orðin að sterkri hreyfingu fyrir frelsun og valdeflingu hinna undirokuðu í samfélaginu með samvinnu, raunverulegs jafnræðis í ákvörðunartöku og samhjálp að leiðarljósi. Markmið þeirra voru skýr; landið átti að vera í eigu þeirra sem ræktuðu það; þetta var uppreisn gegn landeigendum sem höfðu arðrænt og niðurlægt alþýðuna í Chiapas og annars staðar öldum saman. Zapatista-hreyfingin var og er enn grasrótarhreyfing með flata uppbyggingu. Það eru engir stjórnmálamenn eða stigveldi í þessari hreyfingu. Það sem heldur þeim saman er barátta fyrir frelsi og mannlegri reisn.

Það var á nýársdag 1994, þegar Fríverslunarsamningur Norður-Ameríku tók gildi, að zapatistahreyfingin, EZLN, gaf út sína fyrstu yfirlýsingu og byltingarlög. Þetta var upphaf beins stríðs á milli Zapatista-hreyfingarinnar og stjórnar hinna ríku og valdamiklu í Mexíkó, auk stóra bróður hennar í norðri. Á þessum degi byltingarinnar tók EZLN yfir höfuðstöðvar San Cristóbal de las Casas sem og aðrar borgir á borð við Ocosingo, Huixtán, Las Margaritas, Rancho Nuevo, Altamirano og Chanal. Í San Cristóbal voru fangar leystir úr haldi og lögreglustöðvar og herstöðvar voru brenndar. Stríðsyfirlýsing, sem bar titilinn „Hoy decimos ¡Basta!“ („Í dag segjum við, nóg“), var kynnt. Fyrsta málsgrein hennar var á þessa leið:

TIL ALÞÝÐUNNAR Í MEXÍKÓ: BRÆÐUR OG SYSTUR:
Við erum afrakstur 500 ára baráttu: fyrst gegn þrælahaldi, síðan í sjálfstæðisstríðinu gegn Spáni undir forystu uppreisnarmanna, síðan til að forðast að verða gleypt af norður-amerískri heimsvaldastefnu, síðan til að samþykkja stjórnarskrá okkar og reka út franska heimsveldið af landi okkar, og seinna neitaði einræðisstjórn Porfirio Díaz að framfylgja réttlætislögunum og fólkið reis upp, og leiðtogar eins og Villa og Zapata komu fram, fátækir menn rétt eins og við. Okkur hefur verið neitað um það sem nauðsynlegt er er til að vinna saman, svo þeir geta notað okkur sem fallbyssufóður og rænt auðæfum landsins okkar. Þeim er sama þótt við höfum ekkert, ekkert yfirhöfuð, ekki einu sinni þak yfir höfuðið, ekkert land, enga vinnu, enga heilbrigðisþjónustu, enga fæðu né menntun. Ekki getum við heldur kosið stjórnmálafulltrúa okkar frjálslega og lýðræðislega, ekki er neitt sjálfstæði frá útlendingum, ekki er neinn friður né réttlæti fyrir okkur og börnin okkar. En í dag segjum við, nú er komið NÓG.

Þetta var hið sanna upphaf félagslegrar baráttu sem sveif yfir Rómönsku Ameríku og víðar á tíunda áratugnum; sannarlega grasrótarbylting hinna fátæku og niðurlægðu, barátta fyrir reisn, sjálfsákvörðunarrétti og afkomu. Samkvæmt yfirlýsingunni var ekkert annað í boði en að lýsa yfir stríði gegn ríkisstjórn Mexíkó og valdastétt landsins, þar sem hún var svo úr sambandi við vilja fólksins að hún varð ólögmæt. Með tilkomu nýrra nýfrjálshyggjustefna höfðu hin fátæku í raun engu meiru að tapa.

Þessi barátta var aldrei auðveld. Daginn eftir komu hersveitir Mexíkó til San Cristóbal til að reka Zapatista-hreyfinguna á brott og hörð átök hófust. Þökk sé milligöngu kaþólsku kirkjunnar í Chiapas tókst að ná samkomulagi milli hinna ýmsu hópa, en stríðsástand á milli EZLN og efri stéttar Mexíkó ríkir enn. Tugir Zapatista-sinna hafa verið miskunnarlaust drepnir og áberandi einstaklingar í hreyfingunni hafa verið markvisst myrtir og orðið að pólitískum föngum.

En þrátt fyrir harða baráttu á milli Zapatista-hreyfingarinnar og stjórnvalda í Mexíkó, sem og annarra fulltrúa hinna ríku og valdamiklu í Mexíkó, hafa þeir aldrei gefist upp og aldrei afhent vopn sín. Barátta þeirra heldur áfram til þessa dags.

Árið 2001, þrátt fyrir yfirlýsingu nýs forseta Mexíkó um að hann gæti bundið enda á átökin á fimmtán mínútum með fjöldamorðum, lýsti Zapatista-hreyfingin yfir stofnun 32 sjálfstæðra sveitarfélaga í Chiapas og árið 2005 kynnti hreyfingin Sjöttu yfirlýsingu Lacandon-skóganna. Í henni voru grundvallarreglur þeirra og framtíðarsýn fyrir Mexíkó og heiminn kynntar. Hún endurtekur stuðning við frumbyggjaþjóðirnar sem og „alla þá sem eru arðrændir og vanræktir í Mexíkó“. Hún lýsti yfir stuðningi við allar hreyfingar sem börðust fyrir raunverulegri alþjóðasjálfstæðisstefnu og hvatti alla sem höfðu meira virðingu fyrir mannkyninu en peningum til að taka þátt í baráttunni þeirra. Í kjölfar þessarar yfirlýsingar var gerð tilraun til að sameina raunverulega alþjóðlega frelsishreyfingu, þar sem yfir 600 hópar frá öllum heimshornum voru boðnir í þeirra svæði til röð funda um mannréttindi og frelsisbaráttu.

Zapatista-hreyfingin hefur gert ótrúlega mikið fyrir íbúa Chiapas og Mexíkó almennt. Þau hafa byggt skóla, húsnæði, safnað saman vinnustöðum, stofnað framleiðslueiningar og dreifingarmiðstöðvar, byggt heilbrigðis- og flutningakerfi sem og verkamannastýrðar samvinnufélög og þar með valdeflt verkamenn og bændur landsins og veitt fátækum í Mexíkó nýja sjálfsvirðingu. Þar fyrir utan hafa þau verið fyrirmynd og leiðarljós í baráttu kúgaðra í öðrum löndum, sérstaklega í Rómönsku Ameríku.

Bólívaríska byltingin: Framhald grasrótarbaráttu Rómönsku Ameríku

Kosning Hugo Chávez árið 1998 var ekki einangraður pólitískur atburður; hún var hluti af þessari stærri bylgju andspyrnu sem sveif yfir Rómönsku Ameríku á tíunda áratugnum. Á þessum tíma kom upp fjöldi grasrótarhreyfinga, allar knúnar áfram af sameiginlegri löngun til að ögra rótgrónum valdamannvirkjum og endurheimta reisn fyrir fátæka og útskúfaða. Uppreisn Zapatista-hreyfingarinnar í Mexíkó var ein af fyrstu og áhrifamestu af þessum hreyfingum, sem lagði grunninn að því sem síðar varð álfubarátta gegn nýfrjálshyggju og fyrir félagslegt réttlæti.

Zapatista-hreyfingin, sem lagði áherslu á réttindi frumbyggja, landbætur og valdeflingu samfélaga, var fyrirmynd um það hvernig jaðarsettir hópar gátu skipulagt sig og staðið gegn ofríkinu. Barátta þeirra var bein viðbrögð við efnahagslegri eyðileggingu sem nýfrjálshyggjustefnur eins og NAFTA höfðu valdið, sem jók á ójöfnuð og festi fátækt í sessi í Mexíkó. Boðskapur Zapatista-hreyfingarinnar um „hingað en ekki lengra“ átti mikinn hljómgrunn langt út fyrir landamæri Chiapas og hvatti aðrar hreyfingar um alla Rómönsku Ameríku til að rísa gegn svipuðum tegundum arðráns og vanrækslu.

Þegar Chávez komst til valda í Venesúela gerði hann það á vettvangi sem endurómaði marga af sömu þemum og Zapatista-hreyfingin hafði barist fyrir. Líkt og Zapatista-hreyfingin leit Chávez á nýfrjálshyggjuna sem helstu uppsprettu þjáningar hinna fátæku. Sýn hans fyrir Venesúela var Bólívaríska byltingin sem myndi valdefla útskúfaða með endurdreifingarstefnu, félagslegum verkefnum og þátttökulýðræði.

Tengingin á milli byltingar Chávez og hinnar víðtækari andspyrnu í Rómönsku Ameríku var meira en bara hugmyndafræðileg. Bólívaríska byltingin, eins og Zapatista-hreyfingin, var byggð á höfnun stigveldis, ofan frá og niður stjórnunar sem hafði ætíð ráðið ríkjum í stjórnmálum svæðisins. Báðar hreyfingarnar lögðu áherslu á að byggja upp völdin neðan frá og upp, með stuðningi frá samfélagsstofnunum, samvinnufélögum og staðbundnum ráðum til að knýja fram breytingar. Í Venesúela birtist þessi stefna í myndun svæðisstjórnar undir lýðræðislegri stjórn almennings, samvinnufélaga og annarrar grasrótarstarfsemi sem gerði venjulegu fólki kleift að taka beinan þátt í stjórnun.

Auk þess var uppgangur Chávez til valda hluti af stærri þróun í Rómönsku Ameríku þar sem vinstrisinnar, oft studdir af grasrótarhreyfingum, byrjuðu að vinna kosningar og innleiða stefnu sem ögraði beint nýfrjálshyggju í álfunni. Hreyfingar eins og Hreyfing Landlausra verkamanna í Brasilíu (MST) og hreyfingar frumbyggja í Bólivíu deildu sameiginlegu markmiði með Zapatista-hreyfingunni og Chávez: að endurheimta stjórn yfir löndum sínum, auðlindum og örlögum frá bæði innlendum elítum og erlendum hagsmunum.

Fyrir hina fátæku í Venesúela var Chávez leiðtogi sem skildi baráttu þeirra og var tilbúinn að berjast fyrir réttindum þeirra á sama hátt og Zapatista-hreyfingin hafði gert fyrir frumbyggja í Chiapas. Áhersla ríkisstjórnar hans á baráttu gegn fátækt, menntun, heilbrigðisþjónustu og landbætur átti mikinn hljómgrunn hjá þeim sem höfðu verið skildir eftir af fyrri stjórnum. Þess vegna urðu hinir fátæku grunnur stuðnings fyrir Chávez og hans byltingu, rétt eins og frumbyggjar og dreifbýlisfólk hafði safnast saman í kringum Zapatista-hreyfinguna í Mexíkó.

Fyrsta kjörtímabil Chávez sem forseti

Hugo Chávez var kosinn forseti í desember 1998 með afgerandi 56% atkvæða, sem gaf skýrt umboð til Bólívarískrar byltingar hans. Sigurinn markaði stóra breytingu á stjórnmálum í Venesúela, þar sem hann sýndi fram á yfirgnæfandi stuðning frá fátækum og verkalýðsstétt landsins’, sem sáu í Chávez leiðtoga sem myndi loks taka á langvarandi kvörtunum þeirra. Hins vegar, rétt eins og Zapatista-hreyfingin, stóð bólivaríska byltingin frammi fyrir grimmilegri kúgun og útskúfun frá bæði mexíkóskum stjórnvöldum og alþjóðlegum öflum. Sömu alþjóðlegu öflin sem höfðu ýtt nýfrjálshyggju um Rómönsku Ameríku lögðu sig nú fram um að grafa undan byltingarstjórnunum sem ögruðu hagsmunum þeirra. Viðskiptaþvinganir, áróðursherferðir og leynilegar aðgerðir voru beittar gegn Venesúela, rétt eins og hernaðarkúgunin og pólitíska einangrunin sem Zapatista-hreyfingin stóð frammi fyrir.

Annað kjörtímabil

Annað kjörtímabil Hugo Chávez, sem hófst árið 2001 eftir endurkjör hans með 60% atkvæða, einkenndist af enn róttækari byltingarstefnu, en um leið vaxandi pólitískri tvístrun innan Venesúela. Chávez beitti sér af miklum krafti fyrir því að ganga lengra með Bólívarísku byltinguna og setti í gang róttækar umbætur sem miðuðu að því að endurdreifa auði og auka eftirlit á lykilgeirum efnahagslífsins. Þetta fól í sér þjóðnýtingu olíuiðnaðarins og annarra stefnumarkandi auðlinda, auk útvíkkunar félagslegra verkefna sem fjármögnuð voru af olíutekjum, eins og heilbrigðisþjónustu, menntun og húsnæði fyrir fátæka. Á þessum tíma voru einnig sett á laggirnar sameiginleg ráð alþýðunnar, sem miðuðu að því að valdefla nærsamfélagið og draga úr áhrifum hefðbundinna pólitískra stofnana. Hins vegar einangruðu þessar aðgerðir enn frekar stjórnarandstöðuna og kölluðu fram aukna gagnrýni frá alþjóðlegum öflum, sérstaklega Bandaríkjunum, sem sáu stefnu Chávez sem beina áskorun við nýfrjálshyggju í álfunni. Sívaxandi pólitísk átök og áróður leiddi til óróleika, þar sem ríkisstjórn Chávez stóð frammi fyrir bæði vaxandi innri mótstöðu og utanaðkomandi þrýstingi. Gríðarleg áróðursherferð og í efnahagsþvinganir fór í gang fyrir alvöru á þessum tíma. Lesa má um þann hluta hér.

Samvinnufélög

Samvinnufélög urðu hornsteinn nýs efnahagskerfis Venesúela undir stjórn Hugo Chávez, í takt við áherslur Bólívarismans um valdeflingu fátækra og endurdreifingu auðs. Þessi samvinnufélög voru kynnt sem leið til að stuðla að efnahagslegu lýðræði, þar sem verkafólk gat átt og stjórnað fyrirtækjum í samvinnu, og dregið með því úr þörf á hefðbundnum kapítalískum fyrirtækjum og um leið og barist væri gegn ójöfnuðu. Þau voru studd og fjármögnuð meðal annars af auðlindum ríkisins. Fjöldi samvinnufélaga voru stofnuð um marga geira, þar á meðal landbúnað, framleiðslu og þjónustu, með það að markmiði að skapa sjálfbærara og sjálfbjarga efnahagskerfi. Fyrir marga íbúa Venesúela, sérstaklega í dreifbýlis- og fátækrahverfum, buðu samvinnufélög upp á ný tækifæri til atvinnu, þróun samfélaga og þátttöku í efnahagslífi þjóðarinnar. Með því að setja efnahagslegt vald beint í hendur fólksins stefndi samvinnuhreyfingin að því að byggja upp réttlátara og jafnræðara samfélag, í samræmi við markmið Bólívarískrar byltingar um að brjóta niður völd forréttindastéttarinnar.

Lokakjörtímabil Hugo Chávez, sem hófst árið 2013 eftir að hann vann endurkjör með 55% atkvæða, var í skugga versnandi heilsufars hans vegna krabbameins. Þrátt fyrir veikindi sín hélt Chávez áfram að boða byltingarstefnu sína, en áskoranirnar sem Venesúela stóð frammi fyrir, eins og vaxandi verðbólga, vöruskortur í kjölfar efnahagsþvingana og gríðarleg andstaða hægrimanna í landinu jukust. Þegar heilsa Chávez versnaði undirbjó hann framtíðina með því að útnefna Nicolás Maduro, varaforseta og utanríkisráðherra, sem arftaka sinn, og hvatti stuðningsmenn sína til að styðja Maduro ef hann gæti ekki haldið áfram að leiða landið. Chávez lést svo þann 5. mars 2013. Eftir andlát hans tók Maduro við embætti sem bráðabirgðaforseti og vann fljótlega kosningar í apríl 2013, þó með naumum meirihluta. Uppgangur Maduro til valda var sprottinn beint upp úr stuðningi við Chávez og framhaldi Bólívarísku byltingarinnar. En hinn nýji forseti stóð frammi fyrir miklum áskorunum og gríðarharðri andstöðu.

Hinir ríku svara fyrir sig

Frá kosningu Hugo Chávez árið 1998 hefur stjórnarandstaðan í Venesúela, sérstaklega auðstéttin og eigendur stærstu fyrirtækja landsins, verið óbilandi í viðleitni sinni til að grafa undan Bólívarísku byltingunni. Endurdreifingarstefna Chávez, valdefling alþýðunnar og þjóðnýtingar var eitur í þeirra beinum, enda bar þessi stefna með sér árás á efnahagslega yfirburðastöðu þeirra. Þeir hófu því skipulagða andspyrnu gegn ríkisstjórn hans með ýmsum leiðum. Þessi andstaða innifól í sér skipulagningu verkfalla, eins og lamandi verkfall í olíuiðnaðinum árin 2002-2003, fjármögnun áróðursherferða til að rægja stjórnina og stuðning við tilraunir til að skapa efnahagslegan óstöðugleika með því að kaupa upp helstu eignir, með verðsamráði og tilbúins vöruskorts og fjármagnsflótta. Tilraun til valdaráns árið 2002, sem var studd af viðskiptaleiðtogum og tilteknum hópum innan hersins, var skýrt dæmi um hversu langt andstaðan var tilbúin að ganga til að endurheimta völdin. Jafnvel eftir andlát Chávez árið 2013 hefur stjórnarandstaðan haldið áfram viðvarandi herferð gegn arftaka hans, Nicolás Maduro, með því að nota efnahagsleg skemmdarverk, lobbýisma á erlendri grundu og jafnvel ákall um alþjóðlega íhlutun. Þessar aðgerðir hafa haft veruleg áhrif á efnahagslegan erfiðleika og skapað þann pólitíska óstöðugleika sem Venesúela stendur frammi fyrir í dag. Stjórnarandstaðan er ákveðin í að eyða sósíalísku skipulaginu sem Chávez hafði komið á fót og endurreisa nýfrjálshyggjuregluna.

Vesturlönd, sérstaklega Bandaríkin, hafa leikið lykilhlutverk í að styðja stjórnarandstöðuna í Venesúela í þeim tilgangi að grafa undan Bólívarísku byltingunni. Frá upphafi forsetatíðar Hugo Chávez, sáu bandarísk stjórnvöld stefnu hans gegn nýfrjálshyggju, bandalag hans við aðra vinstrisinnaða leiðtoga í Rómönsku Ameríku og þjóðnýtingu lykiliðnaða sem beina ógn við efnahags- og heimspólitíska hagsmuni þeirra á svæðinu. Mjög miklar olíulindir Venesúela, sem eru meðal þeirra stærstu í heiminum, hafa gert landið að sérstaklega aðlaðandi skotmarki fyrir Bandaríkin, sem lengi hafa leitað að tryggja stöðugan aðgang að orkulindum og viðhalda áhrifum sínum í Rómönsku Ameríku. Bandaríkin hafa beitt ýmsum aðferðum til að veikja stjórn Chávez og síðar arftaka hans, Nicolás Maduro. Þessar aðgerðir hafa meðal annars falið í sér fjármögnun stjórnarandstöðuhópa, stuðning við valdaránstilraunir, efnahagsþvinganir og alþjóðlegar áróðurs og diplómatíuherferðir til að einangra Venesúela. Bandaríkin líta á tortímingu Bólívarísku byltingarinnar ekki aðeins sem leið til að endurheimta stjórn yfir olíulindum Venesúela, heldur einnig sem leið til að koma í veg fyrir útbreiðslu andheimsvaldastefnu og sósíalisma í Rómönsku Ameríku sem gæti ögrað yfirráðum þeirra á svæðinu.

Þrátt fyrir þessar áskoranir hafa hinir fátæku í Venesúela, rétt eins og Zapatista-hreyfingin, haldið fast við stuðning sinn við byltinguna. Þeir sjá í Bólívarískri ríkisstjórn sína einu von til að brjótast undan aldalöngu arðráni og niðurlægingu. Til að skilja hvers vegna þessi stuðningur er enn svo sterkur þarf að skilja hversu djúp tengsl eru á milli byltingar Chávez og hinnar víðtækari baráttu Rómönsku Ameríku fyrir réttlæti, reisn og sjálfsákvörðunarrétti, baráttu sem hófst í frumskógum Chiapas og dreifðist um alla álfuna og ögraði sjálfum grundvelli alþjóðlegrar nýfrjálshyggju.

Hlutverk áróðurs

Áróður er, og hefur ætíð verið, lykilvopn í herferðinni til að koma stjórn Venesúela frá. Helstu þemu í áróðursherferðinni hafa verið að lýsa Bólívar-byltingunni og leiðtogum hennar sem einræðissinnuðum og efnahagslega vitlausum.

Þeir sem treysta á upplýsingarnar sem berast þeim frá stærstu fjölmiðlum okkar eru líklega sannfærð um ákveðin grundvallaratriði sem tengjast stjórnmála- og efnahagsástandinu í Venesúela. Meðal þess eru að Maduro, forseti, sé harðstjóri sem stundar kosningasvindl til að halda völdum; að þau stjórnvöld sem nú eru við völd í landinu séu fyrst og fremst ábyrg fyrir að hleypa efnahagsástandinu í landinu á barm hruns; að í raun sé almenningur á móti núverandi stjórnvöldum og að Venesúela sé alræðisríki.

Ef þú ert í þeim hópi sem hefur þessa sýn á ástandið í Venesúela, spyrðu sjálfan þig, hvernig veit ég þetta? Hvaða upplýsingar hef ég fengið sem sannreyna að þessi sýn á ástandið í Venesúela sé rétt? Hvaðan fengu fjölmiðlarnir þessa sýn á málin og á hvaða upplýsingum byggir þessi sýn?

Því miður eru ekki allir meðvitaðir um það hverjar helstu upplýsingaveiturnar í slíkum málefnum eru. Fátækt fólk, sem er einmitt kjarni þeirra sem kjósa núverandi stjórnvöld í Venesúela, hefur oftar en ekki fá ráð til að koma sínum sjónarhornum á framfæri. Þeir sem sérhæfa sig í dreifingu upplýsinga um málefni þetta eru stór og auðug fyrirtæki sem selja þjónustu sína til hæstbjóðanda, oftast öflugra stórfyrirtækja og vestrænna ríkisstofnana. Þetta eru stóru almannatengslafyrirtækin.

Hér verður tekið dæmi um fyrirtæki sem hafa dreift villandi upplýsingum um stjórnmál í Venesúela að undanförnu; upplýsingum sem birtast okkur sem fréttir. Þessar upplýsingar eru sérstaklega hannaðar til að skapa ímynd, tilfinningaleg viðbrögð og skilningi á ástandið sem hentar fjársterkum öflum.

CLS Strategies og bandaríska ríkisáróðursstofnunin „Center for Strategic and International Studies”

Bandaríska Almannatengslafyrirtækið, CLS Strategies inc., lenti í vandræðum árið 2019 þegar Facebook skar upp herör gegn fölskum notendaaðgöngum. Í ljós kom að þetta fyrirtæki hafði rekið facebook-síður sem gáfu sig til að vera einkareikningar almennings í Venesúela, Bólivíu og Mexíkó sem töluðu máli stjórnmálaafla þar í landi sem börðust fyrir stjórnarskiptum með valdi, þá ekki síst til stuðnings Juan Guaidó, leppsins sem bandarískir auðjöfrar ætluðu sér að tæki völdin þegar Maduro yrði steypt af stóli. Meðal þeirra Facebook aðganga sem CLS hafði búið til voru reikningarnir „Prohibido olvidar“ sem dreifði að mestu sögusögnum um það að kosningar þar í landi hefðu verið spilltar. Í Bólivíu rak CLS reikning sem bar nafnið „Bolificado“ sem gaf sig út fyrir að vera „staðreyndarprófunarsíða“ (fact check) sem stimplaði meðal annars sannar fréttir sem „falsfréttir“. CLS rak einnig reikninga á Instagram, þar á meðal reikninginn „@FrenteLibreVzla“ sem hannaði áróðursmyndbönd sem fullyrtu m.a. að Juan Guaidó væri hinn „raunverulegi“ forseti Venesúela (Washington Post, 2020). CLS Strategies er með höfuðstöðvar í Washington DC og sérhæfir sig í „Opinberum málefnum“ (public affairs), „neyðarástands- og réttarfarslegum málefnum“ (crisis & legal affairs) og því sem þeir kalla „Issue and digital advocacy“, sem er glityrði fyrir að reka áróður fyrir tilteknum málefnum. Auglýsing þeirra á eigin netsíðu hljómar svo:

„Rannsóknir stjórnvalda. Reglu- og löggjafarlegrar áskoranir. Málsóknir með þar sem miklir hagsmunir eru í húfi. Árásir frá andstæðingum eða samkeppnisaðilum. CLS Strategies hannar lausnir til að leysa flóknustu vandamálin. Við gerum það sem þarf til að hjálpa viðskiptavinum okkar að sigra þegar mest á reynir, á vettvangi stjórnmála á markaðnum og í dómstóli almenningsálitsins.“

(Frá heimasíðu CLS Strategies).

Fyrirtækið starfar nú í háa gírnum við að skapa þá ímynd sem birtist almenningi hér á Vesturlöndum um stjórnmála- og efnahagsástandið í Venesúela. Tilgangurinn er að koma hinum ríku aftur til valda í landinu, með stuðningi okkar hér í vestri. Stórfyrirtækin í Bandaríkjunum vilja gjarnan koma klóm sínum í hinar miklu náttúruauðlindir landsins á ný. Í nýlegu viðtali ræddu Mark Feierstein, yfirráðgjafi hjá CLS Strategies og einnig hjá Albright Stonebridge Group, og Juan Cruz, sérlegur ráðgjafi hjá ríkisáróðursstofnuninni „Center for Strategic and International Studies“, um það hvernig skildi hagræða upplýsingum fyrir forsetakosningarnar í Venesúela 2024 í ljósi þess að stjórnarandstaðan í landinu hefði (með hjálp þeirra) náð því að starfa saman. Þar ræða þeir fjálglega um það hvernig áróður hentaði best til að koma Maduro og löglegum stjórnvöldum landsins frá (AQ. 2023).  Fjölmiðlar hérlendis sem annars staðar lepja upp það sem kemur frá aðilum sem þessum.

Svik vestræna vinstrisins

Fjölmiðlar á vesturlöndum sem birta nærri eingöngu sjónarmið stjórnarandstöðunnar lýsa ætíð Venesúela sem misheppnuðu ríki, stefnu stjórnvalda sem hættulegum, stjórninni sem einræðislegri, fylgjendum hennar sem ofbeldisfullum og leggja áherslu á efnahagsvandræði og pólitíska kúgun en hunsa eða sleppa því að nefna hlutdeild ytri þátta eins og refsiaðgerða og erlendrar íhlutunar. Þeir minnast nærri aldrei á vopnaða og ofbeldisfulla hópa stuðningsmanna stjórnarandstöðunnar, en ýkja þátt þeirra sem styðja stjórnina í óeirðum sem upp koma. Þessi bjagaða frásögn hefur verið svo áhrifarík að margir vinstrisinnaðir Vesturlandabúar, sem einu sinni studdu svipaða baráttu um Rómönsku Ameríku, hafa í blindni tekið undir slagorð um hernaðarlega íhlutun og að koma hinni sósíalísku stjórn burt. En innan Venesúela hefur þessi áróður að mestu mistekist. Meirihluti þjóðarinnar, sérstaklega hinir fátæku, styður enn Bólivar-byltinguna. Almenningur í Venesúela sér í gegnum áróður sem lýsir þeirra eigin baráttu sem einvígi milli lýðræðis og einræðis. Fyrir hann er þetta barátta um fullveldi, auðlindir, mannlega reisn og réttinn til að ákveða eigin framtíð.

Meintir vinstrimenn á Vesturlöndum hafa látið glepjast af áróðrinum og bregðast alþýðu Rómönsku Ameríku algerlega. Þrautseigja og samheldni hinna fátæku heldur andspyrnu Rómönsku Ameríku lifandi, eins og hún hefur gert áratugum saman. Hvort sem að er Zapatista-hreyfingin í Mexíkó eða Bólívar-byltingarsinnar í Venesúela er barátta þeirra knúin áfram af löngun til að losna úr fjötrum nýfrjálshyggju og heimsvaldastefnu. Barátta þeirra er ekki einungis gegn auðvaldinu í þeirra eigin löndum, heldur þurfa þau að berjast gegn gríðarlegum yfirgangi og ofbeldi að utan. Leyniþjónusta Bandaríkjanna og erlendir auðhringir starfa linnulaust við að kremja tilraunir alþýðunnar fyrir sjálfsákvörðunarréttinum og mannlegri reisn. Það væri óskandi ef vinstrið á Vesturlöndum stæði með þeim og hætti að láta glepjast af áróðri hinna ríku og valdamiklu. Slíkur stuðningur gæti gert líf hinna fátæku í rómönsku Ameríku mun auðveldara. Hann gæti líka læknað vinstrið frá hræsninni.